Opnieuw 16de-eeuws Mechels houtsnijwerk ontdekt van de Meester met de Davidster!
Vooraf
In de literatuur werden 35 beeldhouwwerken toegeschreven aan de Mechelse schrijnwerker Thomas Hazart (†1610) of de Meester met de Davidster. Daarnaast werd ook de beeldengroep in het Hofje van Olijven aan het Sint-Janskerkhof aan Thomas Hazart toegeschreven.(1) Recent archiefonderzoek bewees dat deze toeschrijving ongegrond was en dat enkel kan gesteld worden dat deze beelden, alle gemerkt met een zespuntige ster, van de hand waren van de Meester met de Davidster, die nog altijd onbekend is. Het is wellicht ook mogelijk dat de zespuntige ster het merkteken was van een Mechels atelier.(2) Al de beschreven beelden zijn ongetwijfeld 16de-eeuws Mechels houtsnijwerk, omdat enkele ook gemerkt zijn met het stadswapen van Mechelen - een wapenschildje met de drie palen – en typische stijlkenmerken vertonen.
Op vrijdag 21 februari 2014 ontving ons medebestuurslid Marcel Kocken een telefoontje van Cyriel Hendrickx, gids van het Heemmuseum De Botermolen in Keerbergen. Dit museum herbergt o.a. het kerkmeubilair van de voormalige Sint-Michielskerk van Keerbergen, waaronder het intacte preekgestoelte van de Mechelse beeldhouwer Jan Frans van Geel (1756-1830).(3)
Bij het inventariseren van de collectie religieuze kunst in het Heemmuseum werd opgemerkt dat twee heiligenbeelden het merkteken droegen van een zespuntige ster. Men wou hierover iets meer vernemen. Marcel Kocken bracht Cyriel Hendrickx dezelfde dag met mij in contact. Er volgde een afspraak en op zaterdag 22 februari 2014 in de namiddag bezocht ik het Heemmuseum De Botermolen in Keerbergen.
Dit museum bezit een beeld van Onze-Lieve-Vrouw met het kind Jezus en een beeld van Sint-Antonius-Abt die allebei het merkteken van een zespuntige ster dragen! Deze beelden komen niet voor in de inventaris van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium.(4)
Het beeld van Onze-Lieve-Vrouw met het kind Jezus
Het beeld van Onze-Lieve-Vrouw met het kind Jezus op de linkerarm meet 62 cm. Het is gepolychromeerd en draagt bovenaan op de rug een zespuntige ster.
Onze-Lieve-Vrouw en het kind Jezus dragen een kroon, die wellicht niet origineel is. Het kind Jezus heeft bovenaan zijn hoofd een pinnetje, waaruit kan opgemaakt worden dat het geen kroon droeg. De rechterhand van de Onze-Lieve-Vrouw en de linkerhand van het Jezuskind ontbreken. Het beeld is sterk aangetast door houtworm.
Het beeld van Onze-Lieve-Vrouw met het kind Jezus stond eertijds in Keerbergen in de oude kapel op de hoek van de Acaciadreef en de Tremelobaan. Deze kapel werd in de jaren ’60 van de vorige eeuw afgebroken omdat ze moest wijken voor de aanleg van de rijbaan. Het beeld werd gered en kreeg sindsdien een bestemming in de collectie van het Heemmuseum De Botermolen.
Beeld van O.L.Vrouw met het kind Jezus in de collectie van het
Heemmuseum De Botermolen in Keerbergen (foto van de auteur).
Het merkteken van de zespuntige ster bovenaan op de rugzijde van het beeld
van O.L.Vrouw met het kind Jezus (foto van de auteur).
Het beeld van Sint-Antonius-Abt
Het beeld van Sint-Antonius-Abt meet 69 cm en staat op een sokkel met engelenhoofdjes. De totale hoogte bedraagt 95 cm. Bovenaan op de rug van het beeld is het merk van de zespuntige ster aanwezig. Het beeld is overschilderd (?) met een donkere verflaag.
Sint-Antonius-Abt heeft boven zijn hoofd een stralenkrans. Hij is afgebeeld met een weelderige baard. Hij houdt in zijn linkerhand een boek. Aan zijn rechtervoet bevindt zich het varkentje dat naar hem opkijkt.
Het beeld van Sint-Antonius-Abt is afkomstig uit het oude kapelletje van de H. Antonius in Keerbergen op de hoek van de Tremelobaan en de Haachtsesteenweg. Ze werd afgebroken in 1958 voor de verlegging van de rijbaan. Het beeld werd gered en kwam in bezit van het Heemmuseum De Botermolen. In 1964 werd naast het gemeentehuis van Keerbergen een nieuwe kapel opgebouwd, die verwijst naar de vroegere kapel aan de kruispunt van de Tremelobaan en Haachtsesteenweg.
Beeld van Sint-Antonius-Abt in de collectie van het
Heemmuseum De Botermolen in Keerbergen (foto van de auteur).
Merkteken van de zespuntige ster bovenaan op de rugzijde van het beeld
van Sint-Antonius-Abt (foto van de auteur).
Een oude foto van het kapelletje van de H. Antonius op de hoek van de Tremelobaan en de Haachtsebaan in Keerbergen. (Foto uit de collectie van het Heemmuseum De Botermolen in Keerbergen).
Nawoord
Met deze bijdrage wordt aan de lijst van de zesendertig gekende 16de eeuwse Mechelse houtsculpturen - alle gemerkt met een zespuntige ster – twee unieke beelden toegevoegd.
Ze kunnen toegeschreven worden aan de Meester met de Davidster, of aan een Mechels atelier omstreeks 1600.
Hopelijk duiken, dankzij de hernieuwde belangstelling in het Mechels houtsnijwerk en de resultaten van de restauratie van de beeldengroep in het Hofje van Olijven, nog beeldhouwwerk op of documenten, die het inzicht in het merkteken van de zespuntige ster (en andere merktekens) verduidelijken.
Mechelen, 25 februari 2014
François van der Jeught
(1) J. JANSEN, Status questionis betreffende de Mechelse schrijnwerker-beeldhouwer Thomas Hazart (†1610) of de Meester met de Davidster, in Bulletin nr. 26, 1994/95 van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1998, p. 119-161.
M. KOCKEN, Het hofje van Olijven, in De Mecheleir, 18de jg., nr. 72, Mechelen, nov.-dec.-jan. 2013/’14, p. 49.
(2) F. VAN DER JEUGHT, Was Thomas Hazart wel de Meester met de Davidster?, in HKKOLKM, dl. 117 (2013). Ter perse. Op basis van archiefdocumenten uit het Mechelse stadsarchief wordt hierin onomstotelijk aangetoond dat het merkteken van een zespuntige ster niet langer kan toegeschreven worden aan Thomas Hazart.
(3) A. JACOBS, Mechelse beeldhouwers in Europa (1780-1850), in HKKOLKM, deel CIX/2, 2005 (i.e. 2006), p.135 en 140.
(4) Ik dank heel uitdrukkelijk Cyriel Hendrickx en zijn echtgenote Bertha Cleynhens, de archivaris van het Heemmuseum De Botermolen, voor de aangename ontvangst, alle informatie over de beide beelden, hun toestemming voor het nemen van de foto’s en om deze bijdrage te mogen samenstellen en publiceren.