Wie het museum van Arnemuiden in Nederland bezoekt, komt op de eerste verdieping oog in oog te staan met een topografisch schilderij dat de ambachtsheerlijkheden Arnemuiden en Nieuwekerke met de stad Middelburg voorstelt. Wie hierin een objectieve en realistische weergave van dit stuk van Walcheren zoekt, komt bedrogen uit. Het doek is niet het werk van een landmeter en had ook nooit die pretentie. Het diende immers voor heel andere doeleinden: als bewijsstuk in een proces gevoerd voor de Grote Raad in Mechelen.
Alles gaat terug tot 1510, toen Vrouwe Margrita van Elverdingen, weduwe van heer Aernout van Transignijs, ridder en heer van Arnemuiden, in aanvaring kwam met de bestuurders van het nabijgelegen Middelburg. In dat jaar kreeg de dame in kwestie het recht ‘van winde’van de latere keizer Karel, ‘als grave van Zeelant’. Wie wind zegt, zegt molens. Margrita van Elverdingen benutte haar recht en bouwde een molen, op het schilderij makkelijk identificeerbaar door het opschrift ‘de molen in questie’. Onze ondernemende dame liet het daar echter niet bij. Naast de molen liet ze ook huizen en schuren timmeren zodat er handel kon gedreven worden. De Middelburgse kooplui zagen die concurrentie niet graag komen en vochten het verleende windrecht aan. De aangedragen feiten en argumenten stonden blijkbaar lijnrecht tegenover elkaar. Dit schilderij verbeeldt waarschijnlijk de visie van Middelburg. De kaart gemaakt in opdracht van Margarita van Elverdingen is niet bewaard gebleven. Pas op 24 december 1535 volgde er een uitspraak door de Grote Raad. Jammer genoeg is die niet bekend.
Het besproken schilderij is een kopie gemaakt door Pieter Snijders rond 1784. De originele kaart is gemaakt door ‘Cornelis de scilder’ zoals te lezen is in de stadsrekeningen van Middelburg uit 1511. Twee jaar later werd diezelfde kunstschilder betaald voor het aanbrengen van veelvuldige opschriften op het doek.
(foto ons geleverd door het museum)
Meer weten: A.H. Huusen jr., ‘Arnemuiden en Nieuwekerke op Walcheren’, Werken met Zeeuwse kaarten. Handleiding bij het gebruik van topografische kaarten (red. F. Beekman, A.P. de Klerk e.a.), Utrecht, 2002.
Bart Stroobants