Rik Wouters, Zelfportret (1911), Stedelijke Musea Mechelen, inv.nr. B/680 en 681.

De ogen gesloten en met een ietwat norse uitdrukking op zijn gezicht, zo portretteerde Rik Wouters zichzelf in 1911. Hij wist dat hij een belangrijk werk maakte: een zelfportret in gips – het enige dat hij ooit zou vervaardigen. Er bestaan verschillende bronzen afgietsels van, de meeste met een min of meer afgesneden borstpartij. Wie het gipsen beeld en het bronzen afgietsel ziet die beide kort geleden door de stad Mechelen zijn aangekocht, krijgt het volledige beeld. De hand van de meester wordt zichtbaar: hij kneedt en boetseert totdat hij tevreden is. Zijn haren en de trui die hij draagt zijn vrij ruw aangebracht, de wangen daarentegen glad. Zo had hij het van zijn leermeester Theo Blickx geleerd en zo zou hij blijven werken. Anders dan zijn vriend Ernest Wijnants werkte Rik Wouters niet graag met hout. Voor hem waren klei en gips de materialen bij uitstek.

Waarom is Rik Wouters zo’n bekende kunstenaar? Zijn vroege dood in 1916, hij was nog geen 34 jaar oud, heeft daar natuurlijk toe bijgedragen maar dat is geen afdoende verklaring. Er zijn wel meer jonggestorven kunstenaars. In het Belgische artistieke landschap van het begin van de 20ste eeuw liet Rik een nieuw geluid horen: dat van de bevlogen kunstenaar die niet stil kan zitten, ook al is hij ziek en lijdt hij pijn. Zo schildert hij zichzelf – zelfportretten op doek en papier heeft hij heel wat vaker gemaakt – enkele maanden voor zijn dood in pyjama met een lap voor zijn linkeroog. In de jaren dat hij niet genoeg geld heeft om verf, doek of klei te kopen voor schilderijen en beelden, maakt hij tekeningen, etsen en gravures. In 1908 had hij een kleine drukpers weten te bemachtigen om proefdrukken van zijn etsen en gravures te kunnen maken. Dit alles is goed gedocumenteerd, misschien met uitzondering van de tekeningen, en veel van wat Wouters gemaakt heeft bevindt zich in musea. Maar we moeten niet onderschatten hoeveel er toch ook nog in particulier bezit is en de Stedelijke Musea Mechelen zijn dan ook zo fortuinlijk geweest het gipsen en bronzen Zelfportret uit 1911 langs die weg te kunnen bemachtigen.

De wijze waarop Rik Wouters zijn beelden concipieerde en zijn schilderijen vorm gaf, was uniek voor zijn tijd. Het zotte geweld en De nimf zijn beelden die als huzarenstukjes van evenwichtskunst gelden. Maar misschien is het toch vooral het kleurenpalet van zijn schilderijen, vooral na de reis die hij in 1912 naar Parijs maakte waar hij het werk van de Franse impressionisten in levenden lijve zag, die kenmerkend is voor de nieuwe stijl die via zijn werk in de Vlaamse kunst doorbreekt. Die stijl wordt vaak met de term fauvisme aangeduid (afgeleid van het Franse woord fauve: wild) maar misschien zouden we toch beter gewoon spreken van impressionisme. Zo boetseerde Rik ook op een “impressionistische” wijze. Voor zijn tijd fenomenaal en ook nu nog modern.

Wie geïnteresseerd is in het werk van Rik Wouters kan vanaf 24 september terecht in het Museum Schepenhuis waar de hoogtepunten uit zijn oeuvre worden getoond. En het bezit van de Stedelijke Musea Mechelen, met daarbij 56 werken van zijn hand, kan integraal bekeken worden op website: http://www.stedelijkemuseamechelen.be.

Wim HÜSKEN
Conservator Mechelse Musea