KUNSTWERK IN DE KIJKER (VIII)
Prosper De Troyer, De melkgeschiedenis (1927), Stedelijke Musea Mechelen, inv.nr. S/42
Een struis uitgevallen man drinkt melk uit een koperen melkbus. Het gaat hier wellicht om de melkboer zelf die, dorstig geworden, de verleiding niet kan weerstaan om een slok te nemen. Tot enkele decennia geleden ventte hij zijn producten nog huis aan huis uit. In rammelende koperen of stalen bussen voerde hij zijn “losse melk” mee op de wagen. Ezelinnen werden hierbij zelden of nooit als trekdier ingezet. Op dit schilderij zien we dat dier afgebeeld terwijl het een veulentje zoogt, de schakel waarmee de geschiedenis van de melk begint, of het nu om koeienmelk gaat of om het levenssap van een ander zoogdier. Ook de mens is een zoogdier, zo lijkt de schilder te willen zeggen wanneer hij in de linker bovenhoek een zogende moeder afbeeldt. Achter haar enkele koeien op stal. Bij de kop van de ezelin staan varkens die zich op hun beurt tegoed doen aan een bak met melk. Een ervan is duidelijk een zeug. De enige die niet ingeschakeld lijkt bij deze melkgeschiedenis, is de boerin in de rechter bovenhoek, water puttend aan een pomp.
Wat bezielde de kunstenaar om dit tafereel op paneel te schilderen? In het Algemeen Handelsblad van 23 januari 1931 schrijft de Brusselse correspondent van deze Amsterdamse krant naar aanleiding van de tentoonstelling rond De Troyer in het Paleis voor Schone Kunsten dat dit schilderij “picturaal vertelt, hoe de melk van de koe voortkomt, hoe ze wordt vervalscht, hoe ze wordt verkocht, hoe ze wordt gedronken enz. […], in den grond realistisch-kleurig verteld, maar toch niet bijzonder sappig. Intellectueel is de opzet geweest, maar eenigszins boersch is niettemin het verhaal uitgevallen. Men wordt gewaar dat andere picturale wegen gevolgd hadden moeten worden om te bereiken wat het fantaseerend intellect had voorgenomen te verwezenlijken. Er wordt gedacht op een plan, uitgevoerd op een ander.”
Was dit wat de kunstenaar beoogde met dit paneel? Welke boodschap wilde hij ermee tot uitdrukking brengen? We laten De Troyer zelf aan het woord. Op 12 augustus 1958 werd op de radio het gesprek uitgezonden dat Joos Florquin eerder met hem had gevoerd. Over De melkgeschiedenis is hij kort. Hij beschouwt het als een typisch product van zijn interesse voor het volksleven: “Ik zie op zekere dag van uit het venster hier een melkboer aan zijn kruik drinken. Dat was de aanleiding van deze kompositie: de wereld drinkt melk!” Geen intellectuele boodschap dus en geen symbolische lading die dit werk een diepere betekenis geven. Of is die er wel?
De sleutel hiervoor ligt bij de vrouw die water aan de pomp haalt: de melk wordt verdund met water en zo wordt de mens bedrogen. Evenals Bosch en Breughel, voor wier verhalende schilderkunst De Troyer in deze tijd bijzondere aandacht heeft, stelt de kunstenaar hier het thema van het bedrog op de voorgrond. In zijn vormgeving keert hij zich af van het abstracte en wendt zich tot het figuratieve. Toch zijn de mensen die hij neerzet niet realististisch weergegeven. De bolle buisvorm die zij vertonen, sluit aan bij het constructief expressionisme dat hij in deze jaren in zijn schilderijen toepast en dat tot het midden van de jaren 1930 zijn werk zal domineren. Met De melkgeschiedenis slaat hij – na een impressionistische, futuristische en een abstract kubistische periode in zijn carrière – een nieuwe richting in zijn kunstenaarschap in, die van het figuratieve Vlaams expressionisme. Van die richting zal hij uiteindelijk één van de leidende figuren van worden.
De vele ontwikkelingen die de kunstenaar tot circa 1940 doormaakte kunnen gevolgd worden in de tentoonstelling Prosper De Troyer. Schilder in Beweging, van 6 juli tot en met 22 september in het Congres- en Erfgoedcentrum Lamot. Ander werk van De Troyer in de collectie van de Stedelijke Musea Mechelen kan bekeken worden op de website: http://www.stedelijkemuseamechelen.be, waar via de knop “Collectie online” kan worden gezocht.
Wim Hüsken
consulent Behoud en Beheer
